Nội dung chính bài Chiều tối (Mộ)

A. Ngắn gọn những nội dung chính

1. Giới thiệu chung

• Tác giả: 

Hồ Chí Minh (1890 – 1969) quê tại làng Kim Liên – Nam Đàn – Nghệ An. 

Sinh ra trong một thời đại đất nước làm nô lệ, Hồ Chí Minh đã ra đi tìm đường cứu nước và trở thành vị lãnh tụ đầu tiên của nước Việt Nam.

Sinh thời Bác không chủ tâm làm thơ văn nhưng vì để phục vụ cho cách mạng nhưng Bác đã để lại rất nhiều tác phẩm có giá trị.

• Tác phẩm: 

Bài thơ "Chiều tối" hay mộ là bài thơ thứ 31 của tập "Nhật kí trong tù", bài thơ được lấy cảm hứng khi Bác trên đường chuyển lao từ Tĩnh Tây đến Thiên Bảo vào cuối thu năm 1942.

Thể loại: Thất ngôn tứ tuyệt đường luật

"Chiều tối" thể hiện tình yêu thiên nhiên, khát khao kết nối cuộc sống của Bác trong dù là trong hoàn cảnh tù đày vô cùng cực khổ. 

2. Phân tích văn bản

• Bức tranh thiên nhiên vùng núi rừng lúc chiều tà.

Cảm hứng thơ đến với Bác như một làn gió mới thổi vào tâm hồn cằn cỗi trong ngục tù. Trời về chiều, đi giữa nơi rừng núi, như một lẽ tự nhiên, người tù ngước lên cao để đón chút ánh sáng cuối cùng của ngày, đó cũng chính là lúc người bắt gặp cánh chim mỏi mệt đang tìm bay về tổ, bắt gặp chùm mây chầm chậm trôi qua lưng trời. Bài thơ không gợi tả màu sắc mà người đọc vẫn cảm nhận được rừng núi chiều tối thật âm u, tĩnh lặng, cùng với sự mệt mỏi của người tù không biết đi về đâu, đi đến bao giờ.

• Bức tranh sinh hoạt con người

Hình ảnh cuộc sống lao động bình dị mà người tù nhìn thấy trên chặng đường chuyển lao đó càng trở nên đáng quý. Đáng tôn trọng biết bao giữa núi rừng chiều tối âm u, heo hút - vẫn xuất hiện hơi ấm của sự sống, chút niềm vui hạnh phúc và hạnh phúc trong lao động của con người.

B. Phân tích chi tiết nội dung bài học 

1. Ý nghĩa nhan đề bài thơ Chiều tối ( Mộ)

Mộ nghĩa là “chiều tối”. Đây là thời khắc cuối cùng của ngày. Với người tù cách mạng Hồ Chí Minh, đây là chặng cuối cùng của một ngày bị đày ải. Hoàn cảnh đó khiến con người ta dễ mệt mỏi, buồn chán. Không biết đi đến bao giờ, dừng lại hay bước tiếp ở nơi đâu. Thế nhưng vẻ đẹp của thiên nhiên lúc chiều tối đã làm cảm hứng thơ lại đến với người tù cộng sản một cách tự nhiên.

2. Phân tích chi tiết bài thơ

Bức tranh thiên nhiên vùng núi rừng lúc chiều tà

• Bằng bút pháp chấm phá của thơ cổ điển nhà thơ đã phát hoạ hình ảnh buổi chiều tà nơi núi rừng heo hút với nhiều hình ảnh: trời về chiều, lại đi giữa nơi đường núi, như một lẽ tự nhiên, người tù ngước lên cao để đón chút ánh sáng cuối cùng của ngày, đó cũng chính là lúc người bắt gặp cánh chim mỏi mệt đang tìm bay về tổ, bắt gặp chùm mây chầm chậm trôi qua lưng trời. Bài thơ không chỉ gợi tả màu sắc mà người đọc vẫn cảm thấy rừng núi chiều tối thật âm u, không hề gợi âm thanh mà nghe thật vắng vẻ, quạnh hiu. Cách chim và chòm mây là hình ảnh thường xuất hiện trong thơ chiều xưa và nay.
• Cánh chim là một hình ảnh tiêu biểu trong thơ văn cổ điển, vừa thể hiện không gian vừa thể hiện thời gian. Nhìn cánh chim đang bay sau một ngày mệt mỏi chim bay về tổ để nghỉ ngơi cũng như con người sau một ngày lao động vất vả tìm về nhà.
• Chòm mây lúc này dường như cũng đã quá mệt mỏi nên trôi lững lờ trên bầu trời, những đám mây này cũng chính là những đám mây buổi hoàng hôn. Tuy nhiên tiếc rằng câu thơ này được dịch không thoát ý nên không gợi lên được sự cô đơn cho người đọc cảm nhận.
• Ta thấy tất cả các sự vật sau một ngày hoạt động đều như đang rơi dần vào trạng thái nghỉ ngơi (trạng thái tĩnh), duy chỉ có Bác vẫn phải bước đi. Trong tình cảnh tù đầy gian khổ, Bác vẫn lạc quan làm thơ và một lòng hướng đến ngày mai nước nhà độc lập.

Bức tranh đời sống hiện lên trong hai câu thơ cuối:

“Cô em xóm núi xay ngô tối     
Xay hết, lò than đã rực hồng”

• Hai câu thơ này không thấm đượm hương vị thơ cổ điển như hai câu trên nhưng lại mang chiều chất bình dị, khiến cho bức tranh thiên nhiên núi rừng lạnh lẽo trở nên ấm áp hơn.Trong hai câu thơ này tác giả miêu tả những hình ảnh quen thuộc trong sinh họat hằng ngày. Đây là những hoạt động của những con người bên bản làng đang chuẩn bị cho buổi tối. Đó là cuộc sống yên bình mà người hằng mơ ước không chỉ cho riêng mình mà cho những người lao động cần lao. Điệp ngữ bắt cầu, vắt dòng từ câu thứ 3- 4: " ma bao túc- bao túc ma hoàn" nhiều sức gợi cảm, gợi hình.
• Hình ảnh cô gái xay ngô toát lên vẻ trẻ trung, khoẻ mạnh, sống động. Chính cuộc sống lao động bình dị đó càng trở nên đáng qúy, đáng tôn trọng biết bao giữa núi rừng chiều tối âm u, heo hút - nó đưa lại cho người đi đường xa mệt mỏi một chút hơi ấm của sự sống, chút niềm vui hạnh phúc và hạnh phúc trong lao động của con người.
• Hình ảnh “lò than đã rực hồng” đã mang lại thần sắc cho toàn cảnh, báo hiệu buổi chiều đã kết thúc và buổi tối đã bắt đầu. Buổi tối ấy không phải là một buổi tối lạnh lẽo mà là một buổi tối ấm áp bên cạnh gia đình, bên bếp lửa hồng. Từ đó cũng cho thấy tấm lòng người xa quê, dù có gian lao thế nào vẫn hướng về quê hương, đất nước.
• Những hình ảnh giản dị được Bác miêu tả hết sức chân thực, qua đó ta thấy được tình yêu của Bác giành cho những người dân nghèo – một con người dù bản thân hết sức khó khăn nhưng vẫn giành những tình cảm chân quý nhất cho người khác.

3. Tổng kết

• Nội dung: 

Khắc họa hình ảnh thiên nhiên qua cánh chim và chòm mây một cách sống động, cùng với hoạt động của con người miền sơn cước khi màn đêm đang dần dần buông xuống. Qua đó còn thể hiện tấm lòng nhân đạo của người vô cùng cao cả, luôn luôn hướng tới ánh sáng, sự sống và tương lai. Đặt trong hoàn cảnh ra đời của bài thơ, khi đang bị tù đày, gông cùm xiềng xích nhưng tâm hồn của con người ấy vẫn hoàn toàn tự do ta thấy ngời sáng lên vẻ đẹp của người chiến sĩ - nghệ sĩ Hồ Chí Minh. Đó là một tình yêu thiên nhiên, tình thương với những con người cùng khổ trong tâm hồn người thi sĩ và ý chí sắt đá trong suy nghĩ của người chiến sĩ.

• Giá trị nghệ thuật:

Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt với những hình ảnh thơ đậm chất cổ điển cùng với bút pháp chấm phá trong cách xây dựng không gian đã khiến cho người đọc cảm nhận cả khung cảnh thiên nhiên, cuộc sống con người chỉ bằng vài nét vẽ. Ngôn ngữ trong bài thơ hàm súc, chân thực nhưng giàu sức gợi, giàu cảm xúc khiến bài thơ không chỉ chân thực mà còn mang cả tâm hồn của con người ấy.

• Ý nghĩa:

Giống như mọi bài thơ thuộc tập Nhật ký trong tù, Mộ (Chiều tối) là sự kết hợp hài hoà giữa nét cổ điển và nét hiện đại. Bài thơ vừa mang phong vị Đường thi, vừa giữ được chất riêng của thơ Hồ Chí Minh – đó là những vần thơ thép.